Çalıştıkça düşen emekli aylığının hangi şartlar altında bu durumda bulunduğunu idrak etmek net olarak mümkün olmamakla beraber bazı hangi durumlarda düşmüş olduğu belirgindir. Çalıştıkça emekli aylığının niçin olduğu ve hangi durumlarda önüne geçileceği için sigortalıların bazı noktalara dikkat etmesi gerekiyor.
Niçin Çalıştıkça Emekli Aylığı Düşüyor?
Tam olarak çalıştıkça emekli aylığının düşme sebepleri bir sebepten dolayı değildir. Her ne kadar kulağa birazcık absürt geliyor olsa da bazı sigortalılar için çalışmaya devam etmeleri halinde alacakları emekli aylıklarında düşüş yaşanabiliyor. Temelde çalıştıkça emekli aylığının düşme durumu 2000 ya da 2008 yıllarında yürürlüğe girmiş olan iki yasa değişikliğinden kaynaklı. 8 Eylül 1999 öncesi işe başlayanların emekli aylıkları 2000 öncesi, 2000 – 2008 Eylül sonrası ve 2008 Ekim sonrası olmak kaydıyla üç ayrı dönem için değişik kurallara gore hesaplanıyor.
Toplamda 9000 prim gününe haiz olan bir sigortalının aylık bağlama oranı yüzde 75 seviyesinde iken 2000 – 2008 Eylül arasındaki dönemde çalışanlar için bu meblağ yüzde 65’e, 2008 Ekim sonrası çalışanlar için yüzde 50’ye düşürüldü. Aylık bağlama oranı böylece emek verme süresinde bildirilen prim tutarına esas kazanç teşkil eden meblağ üstünden hangi oranda emekli aylığı bağlanabileceğini göstermektedir.
Katsayının Düşürülmesi Etkili
Buna gore adı geçen dönemlerde yapılmış yasa değişimleri ile emek verme yaşamı süresince yatırılan prime esas teşkil eden kazançların emeklilik tarihindeki değerlerinin hesaplanmasında kullanılmakta olan güncelleme katsayı da düşürülmüş oldu. 2000 öncesindeki dönemde ise katsayı esasına dayanan gösterge sistemi uygulanmaktaydı. Prime esas kazanç yüksek oluyorsa bu durumda son 10 senenin averajı temel alınmakta, düşük ise bu durumda da son 5 senenin averajı dikkate alınmaktadır. Böylece meydana getirilen bu hesaplamalar gösterge üstünden primlerin değerinin güncellenmesine niçin oluyordu.
2000 yılından sonrasında ise gösterge sistemin yerine TÜFE denilen tüketici fiyat endeksindeki senelik artış ve ulusal gelirdeki artış hızının tamamının toplamı dikkate alınarak güncellenme esası getirilmiş oldu. 2008 sonrası ise güncelleme katsayısında TÜFE aynı oranda kalırken, ulusal gelirdeki artışın oranı da yüzde yüzden şu demek oluyor ki tamamından yüzde 30 seviyesine çekildi. Başka bir deyişle 2000 – 2008 arasındaki dönemde ulusal gelirde görülen senelik büyümenin tamamı prime esas teşkil eden kazançların güncellenmesi için kullanılmaktayken, 2008 sonrasında ise senelik büyümenin bir tek yüzde 30’u dikkate alınmaya başladı.
Alt Aylığın Aşağı Çekilmesi de Etken
Emekli aylığın düşük olmasına bir sebep ise alt sınır aylığının aşağı çekilmesidir. 2000 öncesindeki dönemlere ilişkin emekli aylığı yüzde 70’ten azca olamıyorken, 2008 sonrasında ise alt sınır aylıklarının brüt asgari ücretin yüzde 35 oranında belirlenmesi sağlanmıştır. 1999 öncesi işe başlayarak 2008’den sonrasında emekli olan kimselerin aylıkları da bu üç ayrı döneme ilişkin karma sistem üstünden hesaplanıyor.
İlk olarak 2000 öncesi, 2000 – 2008 arası ve 2008 sonrası olarak her dönem için ayrı ayrı hesaplama yapılıyor. Prime esas teşkil eden asgari ücret ve buna yakın düzeyde olanların 2008 sonrasındaki emek verme sürelerinin uzaması halinde emekli aylıkları da ters orantı ile artmak yerine azalıyor. Brüt ücret, asgari ücretin 2,5 katından fazla olanlar için ise sadece emekli aylıkları çalışmaya devam ettikçe artış gösteriyor.
Asgari ücret ya da buna yakın düzeyde ücret ile çalışmaya devam edildiğinde çalışılan her 360 gün kapsamında emekli aylıkları 30 – 40 lira azalım gösteriyor. Kati olarak ne kadar azalacağı evvel hesaplanmamakla beraber hangi dönemde kaç gün çalışıldığına ve prime esas kazanca gore değişim taşıyor. Emeklilik tutarının düşmesinin ise şimdilik engelleme yolu bulunmuyor.